Ενότητα 1: Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός

Η ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

των προσώπων

και

των εννοιών

του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού

Συντάκτες

      Γ΄2

Γυμνάσιο Αστακού

   2014-2015

 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α Μέρος: Τα πρόσωπα του Διαφωτισμού

Άνταμ Σμιθ: O Άνταμ Σμιθ ήταν Σκοτσέζος οικονομολόγος και ηθικός φιλόσοφος. Θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους της πολιτικής οικονομίας και θεμελιωτής της σχολής των κλασικών οικονομικών. Ένας από τους κύριους εκπροσώπους του Σκωτσέζικου Διαφωτισμού, ο Σμιθ είναι συγγραφέας των έργων “Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων” και “Μια έρευνα της φύσης και των αίτιων του πλούτου των εθνών”  με το δεύτερο να αναφέρεται συνήθως απλά ως Ο Πλούτος των Εθνών και να θεωρείται ως το κύριο έργο του Σμιθ και η πρώτη νεωτερική εργασία πάνω στα οικονομικά.

Βολταίρος: Ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ ευρύτερα γνωστός με το ψευδώνυμο Βολταίρος Γάλλος  συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος, διάσημος για το πνεύμα του, τις επιθέσεις του εις βάρος της Καθολικής Εκκλησίας και την υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας, της ελευθερίας του λόγου και του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους. Θεωρείται κεντρική μορφή και ενσάρκωση του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Υπήρξε επίσης δοκιμιογράφος και κορυφαίος εκπρόσωπος του ντεϊσμού. Εξορίστηκε στην Αγγλία και μετά από τρία χρόνια επέστρεψε στην Γαλλία όπου και συνέχισε την λογοτεχνική του παραγωγή. Σημείωσε επιτυχίες στο θέατρο, την ποίηση, την πεζογραφία καθώς και στην ιστοριογραφία και την φιλοσοφία. Ο ίδιος είχε πει για την ανεξιθρησκία’’ Απευθύνομαι σε εσένα Θεέ που δημιούργησες όλα τα όντα. Κάνε αυτούς που ανάβουν κεριά με το φως της ημέρας για να σε λατρέψουν να ανέχονται αυτούς που αρκούνται στο φως του ήλιου σου, κάνε, αυτούς που φορούν άσπρο ράσο για να σου δείξουν την αγάπη τους να μην μισήσουν αυτούς που σε αγαπούν το ίδιο, φορώντας μαύρο ράσο’’.

 

Εμμ Κάντ: Είναι ο φιλόσοφος του Διαφωτισμού που συνέδεσε πρώτος τον ορθολογισμό και τον εμπειρισμό τον 18ο αιώνα. Ξεκινώντας από την κριτική και την αμφισβήτηση της μεταφυσικής φιλοσοφίας έστρεψε το βλέμμα πέρα από την οντολογία, στην επιστημολογία Το κέντρο για τον Καντ ήταν η γνώση.

 

Ζαν Ζακ Ρουσσώ: Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ ήταν Ελβετός φιλόσοφος, συγγραφέας και συνθέτης του 18ου αιώνα. Οι πολιτικές ιδέες του Ρουσσώ επηρέασαν τη γαλλική επανάσταση, την ανάπτυξη της κομουνιστικής και σοσιαλιστικής θεωρίας, και την ιδεολογία του εθνικισμού. Είχε αναπτύξει σχέσεις με τον διαφωτιστή Ντενί Ντιντερό. Ένα μεγάλο έργο  του ήταν η Διατριβή για την προέλευση και τις βάσεις της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων το οποίο όμως προκάλεσε έντονες αντιδράσεις ιδίως υποστήριζε ότι οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει και να τους απολύει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να συμβληθούν με το λαό, πρέπει να τον υπακούσουν.

 

Μοντεσκιέ: Οι φιλελεύθερες ιδέες του Σαρλ Λουί ντε Σεκοντά, βαρόνου της Μπερντ και του Μοντεσκιέ, ευρύτερα γνωστός ως Μοντεσκιέ, επηρέασαν την σύγχρονη πολιτική και κοινωνική οργάνωση. Πολλές ιδέες του, που περιέχονται στο σπουδαιότερο του έργο του "Το πνεύμα των νόμων" (De l' esprit des lois), χρησιμοποιήθηκαν αργότερα στη σύνταξη του γαλλικού συντάγματος κατά την Γαλλική Επανάσταση όπως επίσης και στο αμερικανικό σύνταγμα. Πρόκειται κυρίως για τις θέσεις του περί διαχωρισμού των εξουσιών.

Νταλαμπέρ: Ο Ζαν Μπατίστ λε Ροντ ντ' Αλαμπέρ ήταν Γάλλος μαθηματικός, φυσικός, φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς και φυσικούς του 18^ο αιώνα. Επιπλέον βοήθησε τον Ντιντερό στην συγγραφή της περίφημης Εγκυκλοπαίδειας ο πρόλογος της οποίας διατύπωσε τις αντιλήψεις του  και αποτέλεσε ένα είδος μανιφέστου της φιλοσοφικής κίνησης του Διαφωτισμού. Ο Νταλαμπέρ ήταν ο πρώτος που διατύπωσε το θεμελιώδες θεώρημα της άλγεβρας για το πλήθος των ριζών αλγεβρικής εξίσωσης, αν και άλλοι μαθηματικοί κατάφεραν να το αποδείξουν αργότερα.

 

Ντενί Ντιντερό: Ο Ντιντερό ήταν, από κοινού με τον Ζαν Νταλεμπέρ, ένα από τα κυριότερη μέλη των Εγκυκλοπαιδιστών στη Γαλλία, η οποία αποσκοπούσε να αποτελέσει μια πλήρη επιτομή της φιλοσοφικής και επιστημονικής γνώσης της εποχής. Δίδασκε, στο πνεύμα του Διαφωτισμού, το δικαίωμα του ατόμου να καθορίζει την πορεία της ζωής του.

 

 Ρενέ Ντεκάρτ: Ο φιλόσοφος, μαθηματικός και φυσικός Ρενέ Ντεκάρτ, γνωστός και ως Καρτέσιος, είναι ο άνθρωπος που άλλαξε την πορεία της φιλοσοφίας και των επιστημών, συμβάλλοντας καθοριστικά στην Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα. Είπε το περίφημο “ΣΚΈΦΤΟΜΑΙ ΆΡΑ ΥΠΆΡΧΩ” και επηρέασε την διαμόρφωση και εξέλιξη του Διαφωτισμού.

 

Τζων Λοκ: Μεγάλος φιλόσοφος που θεωρήθηκε από προφήτης του καπιταλισμού και απολογητής της αστικής τάξης μέχρι υπερασπιστής της κοινωνικής αλληλεγγύης και από ιδρυτής του ατομικισμού μέχρι πρόδρομος της ρουσσωικής γενικής βούλησης. Τελικά έμεινε γνωστός ως πατέρας του κλασικού φιλελευθερισμού.

 

Τόμας Χομπς: Άγγλoς φιλόσοφος, γιος προτεστάντη κληρικού, ο Τόμας Χομπς υπήρξε ένας από τους πρώτους διανοητές-θεμελιωτές του σύγχρονου κράτους και ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας. Αν και σήμερα ο Χομπς αναφέρεται περισσότερο για το έργο του στην πολιτική φιλοσοφία, συνέβαλε και σε άλλους τομείς, όπου συμπεριλαμβάνονται η ιστορία, η γεωμετρία, η ηθική, η γενική φιλοσοφία και η αποκαλούμενη σήμερα πολιτική επιστήμη.

 

Φράνσις Μπέικον: Ο Σερ Φράνσις Μπέικον ήταν Άγγλος φιλόσοφος, πολιτικός, επιστήμονας, συγγραφέας, θεωρήθηκε ως ο άνθρωπος που επιδίωξε την κατάκτηση όλης της σφαίρας της γνώσης και που ύστερα από μελέτη και επισκόπηση υποστήριξε νέους τρόπους για να μπορέσει ο άνθρωπος να επιβάλει έναν έλλογο έλεγχο πάνω στη φύση, προς δόξα του θεού και βελτίωση της θέσης του ανθρώπου πάνω στον κόσμο.

  

Φρανσουά Κενέ: Ο Φρανσουά Κενέ ήταν Γάλλος οικονομολόγος και γιατρός ιδρυτής της σχολής των φυσιοκρατών και θεμελιωτής της πολιτικής οικονομίας. Η διδασκαλία  του Κενέ, ο όποιος υποστήριξε ότι στην οικονομία κυριαρχούν οι φυσικοί νόμοι και για αυτό ο άνθρωπος πρέπει να κινείται ελεύθερα στην οικονομική του ζωή χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις, δεν αποτελεί μονό οικονομική θεωρία αλλά και φιλοσοφικό σύστημα . Το έργο του “Οικονομικό Πλάνο” μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη προσπάθεια οργάνωσης της οικονομικής σκέψης.

 

Β Μέρος: Οι έννοιες του Διαφωτισμού

Γενική βούληση: η σύνθεση των ατομικών βουλήσεων μέσα από την οποία εκφράζεται το δημόσιο συμφέρον. Αυτή εκφράζεται με τη συμμετοχή του λάου στη λήψη των αποφάσεων. Τον όρο αυτό επινόησε ο Ρουσσώ. 

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ: Ο όρος εγκυκλοπαίδεια διατηρεί την ελληνική σημασία, δηλαδή “εγκύλιος παιδεία που περιλαμβάνει όλο τον κύκλο των γνώσεων”. Η εγκυκλοπαίδεια, με την σύγχρονη έννοια του όρου, εμφανίζεται στις αρχές του 17ου αιώνα με τον Φρανσίς Μπέικον. Τον 17ο αιώνα και στις αρχές του 18ου αιώνα καθιερώνεται η αλφαβητική λημματογράφηση του λεξικού, ενώ πρότυπο  τού είδος αποτελεί  η εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό (Encyclopèdie) η οποία αποτελείται από 33 τόμους και στην όποια αναλύονται οι ιδέες του Διαφωτισμού, δηλαδή νέες γνώσεις και αντιλήψεις για διάφορα θέματα  που απασχολούσαν τον σύγχρονο άνθρωπο.

 

Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός: είναι το ιδεολογικό, πνευματικό, πολιτιστικό κίνημα του 18ου αιώνα που είχε ως κέντρο τη Γαλλία και επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη, επηρεάζοντας και την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Ο Διαφωτισμός ονομάστηκε έτσι γιατί δήλωνε την αξία της ανθρώπινης λογικής και της κριτικής ικανότητας στην πορεία εξέλιξης του ανθρώπου. Σύμφωνα με το Γερμανό φιλόσοφο Εμ. Καντ <<Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την αγριότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος>>.

Κοινωνικό συμβόλαιο: είναι η άποψη του Ρουσσό που υποστήριξε ότι η πολιτική εξουσία πρέπει να βρίσκεται στα χέρια του λαού και όχι των ηγεμόνων, οι οποίοι είναι υπάλληλοί του και όχι κυρίαρχοι. Με αυτή τη λογική ο λαός επιλέγει αν θα παραμείνει ή όχι μια κυβέρνηση.

 

ΜΕΡΚΑΝΤΙΛΙΣΜΟΣ: Που λεγόταν και αλλιώς εμποροκρατία ήταν η οικονομική θεωρία που διαμορφώθηκε τον 16ο με 17ο αιώνα, έπειτα από την ανακάλυψη χρυσού και αργύρου στην Αμερική, πρεσβεύει ότι τα μέταλλα μεγάλης αξίας αποτελούν τον κυριότερο πλούτο των κρατών και υποστηρίζει την πολιτική του εμπορικού προστατευτισμού .

Πεφωτισμένη Δεσποτεία: Η Πεφωτισμένη Δεσποτεία (ή Πεφωτισμένη Μοναρχία) είναι ένας τρόπος για να περιγραφεί η διακυβέρνηση ορισμένων μοναρχών της Ευρώπης του 18ου και 19ου αιώνα, που επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Ο εισηγητής αυτού του όρου υπήρξε ο Βολταίρος ο οποίος είχε φιλικές σχέσεις με τους περισσότερους από αυτούς τους μονάρχες. Οι «Πεφωτισμένοι Μονάρχες» αυτοξεχώριζαν τους εαυτούς τους από τους «παραδοσιακούς» μονάρχες στον τρόπο διακυβέρνησης. Συγκεκριμένα υιοθετούσαν τις ιδέες του Διαφωτισμού και κυρίως έδιναν έμφαση στην λογική με την οποία προσπαθούσαν να διακυβερνήσουν την χώρα τους. Υποστήριζαν την ανεξιθρησκεία, την ελευθερία του λόγου και του τύπου και την κατοχύρωση της ιδιωτικής περιουσίας. Οι περισσότεροι ασχολούνταν με τις τέχνες, την επιστήμη και την εκπαίδευση γενικά. Κύριοι εκπρόσωποι της Πεφωτισμένης Δεσποτείας υπήρξαν ο Φρειδερίκος Β΄ της Πρωσίας, η Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας, ο γιος της Ιωσήφ και η Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας.

 

Φιλόσοφοι ή Διαφωτιστές: ονομάζονται οι εκπρόσωποι του πνευματικού κινήματος του Διαφωτισμού που εκδηλώθηκε στην Αγγλία και στη Γαλλία κατά τον 17ο και 18ο αιώνα.

  

Φυσικά δικαιώματα: ονομάζονται τα δικαιώματα ζωής, ισονομίας, ιδιοκτησίας, ελευθερίας σκέψης και έκφρασης που πρέπει να έχουν όλοι οι άνθρωποι και δεν μπορεί να τα καταργήσει καμία εξουσία. Γι’αυτά μίλησαν και τα υποστήριξαν οι Διαφωτιστές και κυρίως ο Λοκ. 

ΦΥΣΙΟΚΡΑΤΕΣ: Οι φυσιοκράτες ήταν συγγραφείς και στοχαστές του 18ο αιώνα. Ασχολούνταν με την οικονομία και δημιουργούσαν  την λεγόμενη οικονομική σχολή της φυσιοκρατίας, η οποία ήταν η πρώτη οικονομική επιστημονική σχολή. Οι φυσιοκράτες ήταν τελείως αντίθετοι από τους μερκαντιλιστές.